Spis Treści
Zakony w kościele katolickim – czym są?
Zakony w Kościele katolickim to wspólnoty osób, które składają publiczne śluby rad ewangelicznych – ubóstwa, czystości i posłuszeństwa – oraz prowadzą życie wspólne według zatwierdzonej reguły. Stanowią one jedną z form życia konsekrowanego, a ich istnienie i działalność są integralną częścią misji Kościoła.
Kodeks Prawa Kanonicznego (Codex Iuris Canonici, dalej: KPK) z 1983 roku, który jest podstawowym źródłem prawa wewnętrznego Kościoła katolickiego, definiuje instytuty zakonne następująco:
„Instytut zakonny jest społecznością, w której członkowie zgodnie z własnym prawem, składają śluby publiczne, wieczyste lub czasowe – odnawiane jednak po upływie tego czasu – oraz prowadzą braterskie życie we wspólnocie.”
(KPK, kan. 607 §2)
Artykuł ma charakter informacyjno-poglądowy, szczegółowe informacje na temat danego zgromadzenia najlepiej znaleźć na ich oficjalnych stronach.
Wśród zakonów katolickich wyróżniamy:
| Zakony mnisze |
Żyją w klasztorach, prowadząc życie kontemplacyjne, modlitwy i pracy w odosobnieniu. |
| Zakony żebracze |
Łączą życie wspólnotowe z działalnością kaznodziejską i charytatywną, utrzymując się z jałmużny. |
| Zakony kleryckie |
Skoncentrowane na nauczaniu, ewangelizacji, misjach i pracy duszpasterskiej w świecie. |
| Zakony rycerskie |
Łączyły śluby zakonne z misją wojskową i opieką nad pielgrzymami oraz chorymi. |
| Zgromadzenia zakonne | Powstałe głównie po Soborze Trydenckim, skupiają się na dziełach miłosierdzia, edukacji i misjach. |
1.Zakony mnisze
Zakony mnisze to najstarsza forma życia zakonnego w Kościele katolickim, wywodząca się z tradycji pustelniczej i wspólnotowej, która rozwinęła się od IV wieku. Celem mnichów jest dążenie do doskonałości chrześcijańskiej poprzez modlitwę, kontemplację, ascezę i wspólnotowe życie w odosobnieniu. Charakterystyczną cechą zakonów mniszych jest stabilność miejsca — mnisi zazwyczaj przez całe życie pozostają w jednym klasztorze.
Benedyktyni
Założeni przez św. Benedykta z Nursji ok. 529 roku w Monte Cassino. To najstarszy zakon monastyczny Zachodu. Ich życie opiera się na słynnej regule „Ora et labora” — „Módl się i pracuj”. Łączą modlitwę liturgiczną, lekturę duchową i pracę fizyczną, żyjąc w stabilności w jednym klasztorze. Znani z wkładu w kulturę, edukację i sztukę średniowiecznej Europy.
Cystersi
Powstali w 1098 roku jako reforma benedyktyńska w opactwie Cîteaux (Francja). Założycielem był św. Robert z Molesme, a najważniejszym reformatorem św. Bernard z Clairvaux. Dążyli do prostoty, surowości życia i powrotu do pierwotnego ideału Reguły św. Benedykta. Charakteryzuje ich białe habity i nacisk na pracę fizyczną, rolnictwo i modlitwę w ciszy.
Kameduli
Założeni przez św. Romualda z Rawenny na początku XI wieku. To zakon o charakterze pół-eremickim — łączy elementy życia wspólnotowego z pustelniczym. Mnisi mieszkają w oddzielnych domkach (eremach) w obrębie klasztoru, ale spotykają się na wspólne modlitwy. Kameduli kładą ogromny nacisk na milczenie, kontemplację i ascezę.
Trapiści
Oficjalnie znani jako Zakon Cystersów Ściślejszej Obserwancji (OCSO). Powstali jako surowa reforma cystersów w XVII wieku, zainicjowana przez opata de Rancé w opactwie La Trappe (stąd nazwa). Cechuje ich skrajna prostota życia, surowa asceza, milczenie i praca fizyczna, zwłaszcza produkcja żywności (np. słynne piwa trapistów). Żyją według hasła „Milczeć, modlić się, pracować”.
Kartuzi
Zakon kontemplacyjny założony przez św. Brunona z Kolonii w 1084 roku w La Grande Chartreuse (Francja). Uznawani za najbardziej surowy zakon monastyczny Kościoła zachodniego. Kartuzi prowadzą życie niemal całkowicie odosobnione — mieszkają w indywidualnych celach, oddani modlitwie, pracy i ciszy. Spotykają się jedynie na wspólnych liturgiach i posiłkach. Ich dewiza to Stat crux dum volvitur orbis — „Krzyż stoi, choć świat się kręci”.
2.Zakony żebracze
Zakony żebracze to wspólnoty zakonne, które powstały w XIII wieku jako odpowiedź na potrzeby rozwijających się miast i zmieniającego się społeczeństwa. W odróżnieniu od zakonów mniszych, ich członkowie nie żyją w stałym odosobnieniu klasztornym, lecz aktywnie działają wśród ludzi, głosząc Ewangelię, prowadząc duszpasterstwo, nauczanie i działalność charytatywną. Podstawą ich utrzymania nie jest własność ziemska, ale dobrowolne ofiary wiernych, stąd określenie „żebracze”.
Franciszkanie
Założeni przez św. Franciszka z Asyżu w 1209 roku. Ich duchowość opiera się na ubóstwie, prostocie życia, braterstwie i miłości do całego stworzenia. Franciszkanie prowadzą działalność duszpasterską, misyjną i charytatywną, znani są też z pielęgnowania duchowości ekologicznej i pokoju.
Dominikanie
Założeni przez św. Dominika Guzmána w 1216 roku. Nazywani „Braćmi Kaznodziejami”, ich głównym celem jest głoszenie Ewangelii, walka z herezjami i szerzenie prawdy wiary. Charakteryzuje ich studium, nauczanie i wysoka kultura intelektualna — wielu wybitnych teologów, jak św. Tomasz z Akwinu, wywodzi się z tego zakonu.
Karmelici
Pochodzą z tradycji eremickiej z Góry Karmel w Ziemi Świętej (XII-XIII w.), z czasem przekształceni w zakon żebraczy. Znani z kontemplacji, nabożeństwa do Maryi i duchowości wewnętrznej. W XVI wieku powstała surowsza gałąź — karmelici bosi, zainicjowana przez św. Teresę z Ávili i św. Jana od Krzyża.
Trynitarze
Założeni w 1198 roku przez św. Jana de Matha i św. Feliksa z Valois. Ich pierwotnym celem było wykupywanie chrześcijan z niewoli muzułmańskiej. Obecnie zajmują się działalnością charytatywną, pomagają osobom zniewolonym, prześladowanym oraz angażują się w duszpasterstwo.
Kapucyni
Powstali w 1528 roku jako surowsza reforma franciszkanów, inspirowana pierwotnym ideałem ubóstwa i prostoty św. Franciszka. Kapucyni znani są z prostego, braterskiego życia, opieki nad ubogimi, duszpasterstwa ludowego i misji. Charakterystycznym znakiem jest habit z kapturem i brody noszone przez zakonników.
Bernardyni
To odłam Zakonu Braci Mniejszych Obserwantów, który rozwinął się w Polsce w XV wieku. Nazwa pochodzi od św. Bernardyna ze Sieny. Bernardyni zasłynęli w Polsce z duszpasterstwa, zakładania klasztorów i szerzenia kultu maryjnego oraz patriotycznego, zwłaszcza w czasach rozbiorów i niewoli narodowej.
Augustianie
Zakon eremicki przekształcony w zakon żebraczy w XIII wieku, oparty na Regule św. Augustyna. Łączą życie wspólnotowe, modlitwę i posługę duszpasterską. Augustianie koncentrują się na wspólnocie, głoszeniu słowa Bożego i szerzeniu kultury chrześcijańskiej, szczególnie w edukacji i formacji intelektualnej.
3.Zakony kleryckie
Zakony kleryckie (zwane też zakonami apostolskimi) to wspólnoty zakonne, w których główny nacisk kładzie się na posługę duszpasterską, edukacyjną, misyjną i charytatywną, zamiast na życie kontemplacyjne czy klauzurowe. Członkami są głównie kapłani, choć często wspierają ich również bracia zakonni. Zakony kleryckie powstały głównie w okresie reformy katolickiej (XVI–XVII w.), jako odpowiedź na potrzeby duszpasterskie Kościoła oraz kryzys wiary po reformacji. Cechuje je ścisła organizacja, formacja intelektualna i gotowość do działania w świecie.
Jezuici
Założeni przez św. Ignacego Loyolę w 1540 roku. To największy i najbardziej wpływowy zakon klerycki w historii Kościoła. Jezuici znani są z wysokiego poziomu intelektualnego, prowadzenia uczelni, szkół i misji na całym świecie. Swoją duchowość opierają na Ćwiczeniach duchownych i całkowitym posłuszeństwie papieżowi. Ich dewiza to: Ad maiorem Dei gloriam („Na większą chwałę Bożą”).
Kamilianie
Założeni przez św. Kamila de Lellis w 1582 roku. Ich szczególnym charyzmatem jest opieka nad chorymi i cierpiącymi – zarówno w szpitalach, jak i w domach. Kamilianie składają czwarty ślub zakonny: poświęcenie życia służbie chorym, nawet z narażeniem własnego zdrowia. Ich znakiem rozpoznawczym jest czerwony krzyż na habicie.
Pijarzy
Założeni przez św. Józefa Kalasancjusza w 1617 roku. Ich głównym charyzmatem jest bezpłatne nauczanie ubogich dzieci i młodzieży, dlatego uważani są za pionierów nowoczesnego systemu edukacji katolickiej. Pijarzy zakładają szkoły, gimnazja i internaty. Ich dewiza brzmi: Pietas et Litterae („Pobożność i nauka”).
4.Zakony rycerskie
Zakony rycerskie to szczególny typ wspólnot zakonnych, które łączyły ideały rycerskie z życiem zakonnym, czyli ślubami ubóstwa, czystości i posłuszeństwa. Powstały one głównie w okresie wypraw krzyżowych (XI–XIII wiek) i miały charakter militarno-religijny. Nazwę zawdzięczają temu, że ich członkami byli głównie rycerze, którzy składali nie tylko śluby zakonne, ale również zobowiązania do walki w obronie Kościoła i chrześcijaństwa. Wyróżniali się militarną strukturą, herbami, własnymi sztandarami i często posiadali zamki, twierdze oraz autonomiczne terytoria, jak np. Krzyżacy w Prusach czy Kawalerowie Maltańscy na Rodos i Malcie. Zakony rycerskie były organizacjami elitarnymi – łączyły duchowość z etosem wojownika i działalnością charytatywną, co odróżniało je od innych zakonów o charakterze kontemplacyjnym lub duszpasterskim.
Krzyżacy
Założony na początku XIII wieku (1202) jako zakon szpitalników w Jerozolimie, szybko przekształcony w zakon rycerski o charakterze militarnym i kolonialnym, który prowadził intensywną ekspansję na ziemiach dzisiejszej Polski i Litwy, zakładając państwo zakonne. Działał zarówno jako formacja obronna, jak i instytucja gospodarcza, kontrolując duże obszary Prus.
Templariusze
Powstał w 1119 roku z inicjatywy Francuza Huguesa de Payens podczas I wyprawy krzyżowej, pierwotnie by opiekować się pielgrzymami, szybko stał się elitarnym i potężnym zakonem rycerskim, prowadząc własne operacje bankowo-handelne w Europie, aż do rozwiązania przez papieża Klemensa V w 1312 roku.
Kawalerowie Maltańscy
Wywodzą się z zakonu joannitów (Hospitallerów św. Jana), założonego ok. 1099–1113 przez bł. Gerarda w Jeruzalem jako szpital dla pielgrzymów. Następnie stali się zakonem rycerskim i osiedlili w Rodos (1310–1523), a później na Malcie (1530–1798). Obecnie funkcjonują jako Suwerenny Zakon Maltański – podmiot prawa międzynarodowego, prowadzący działania humanitarne i posiadający własną dyplomację, paszporty i status obserwatora przy ONZ .
5.Zgromadzenia zakonne
Zgromadzenia zakonne to wspólnoty osób konsekrowanych, które żyją według określonej reguły i podejmują różnorodne formy posługi zgodnie z charyzmatem swojego założyciela. W odróżnieniu od zakonów mniszych czy klauzurowych, zgromadzenia zakonne są zazwyczaj aktywne, co oznacza, że ich członkowie nie tylko prowadzą życie modlitewne, ale również podejmują działalność duszpasterską, edukacyjną, charytatywną lub misyjną. Wśród zgromadzeń można wyróżnić zarówno wspólnoty męskie, jak i żeńskie, a ich działalność obejmuje m.in. prowadzenie szkół, przedszkoli, domów dziecka, szpitali, ośrodków pomocy społecznej, parafii, misji zagranicznych oraz formację duchową wiernych.
Wizytki
(Zakon Nawiedzenia NMP) Kontemplacyjne zgromadzenie klauzurowe założone w 1610 r. przez św. Franciszka de Sales i św. Jana Franciszkę de Chantal, którego celem jest życie w milczeniu, modlitwie i duchowym nawiedzeniu Matki Bożej.
Misjonarze
(Zgromadzenie Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo) Założeni przez św. Wincentego a Paulo w 1625 r. w Paryżu; prowadzą misje parafialne, edukację duchowieństwa i posługę charytatywną, szczególnie wśród ubogich.
Szarytki
(Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo) Powstały w XVII w. we Francji przez św. Wincentego a Paulo i św. Ludwikę de Marillac; siostry służą chorym i ubogim, prowadzą domy opieki, szpitale, szkoły i placówki.
Marianie
(Zgromadzenie Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia NMP) Założenie w 1670 r. przez św. Stanisława Papczyńskiego; katolickie zgromadzenie męskie poświęcone czci Niepokalanego Poczęcia Maryi oraz modlitwie za dusze czyśćcowe, działa obecnie w zakonach i misjach.
Redemptoryści
(Zgromadzenie Najświętszego Odkupiciela) Założeni przez św. Alfonsa Liguoriego w 1732 r.; prowadzą misje, rekolekcje i duszpasterstwo, przede wszystkim dla ubogich i opuszczonych, z kultem Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Pallotyni
(Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego) Założeni w 1835 r. przez św. Wincentego Pallottiego; misjonarze i duszpasterze zaangażowani w duszpasterstwo parafialne, katechezę i działalność misyjną w kraju i za granicą.
Salezjanie
(Zgromadzenie Salezjańskie ds. Młodzieży) Założeni przez św. Jana Bosko w XIX w.; koncentrują się na edukacji, wychowaniu młodzieży i duszpasterstwie oratoryjnym, również poprzez siostry salezjanki
Felicjanki
(Zgromadzenie Sióstr św. Feliksa z Kantalicjo) Założone w XIX w. przez bł. Marię Angelę Truszkowską; angażują się w wychowanie i opiekę, szczególnie dzieci, młodzieży i rodzin, obecne są też w placówkach charytatywnych.
Sercanki
Zgromadzenie Sióstr Najświętszego Serca Jezusowego, skupiające się na poświęceniu, modlitwie i posłudze – często prowadzą przedszkola, szkoły i działania parafialne
Nazaretanki
Zgromadzenie Sióstr św. Rodziny z Nazaretu, inspirowane życiem Świętej Rodziny – zwykle prowadzi katechezę i edukację w szkole podstawowej i średniej.
Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek
Różne franciszkańskie gałęzie żeńskie, naśladują ducha ubóstwa i służby według reguły św. Franciszka (różni założyciele w zależności od gałęzi).
Albertyni / Albertynki
Zakonnicy według reguły św. Alberta (boskiego teologa) – wymagają konkretnego podgatunku, np. albertyni śląscy.
Orioniści
(Zgromadzenie Ojców Orionistów) Założeni przez św. Alojzego Orione w 1910 r.; pracują z młodzieżą, chorymi i ubogimi, prowadzą szkoły i domy pomocy.
Służebniczki
(np. Służebniczki Najświętszej Maryi Panny, Służebniczki Boże) – siostry zaangażowane w wychowanie, katechezę, ochronę życia; wymaga doprecyzowania konkretnego zgromadzenia.
Artykuł ma charakter poglądowy, szczegółowe informacje na temat danego zgromadzenia najlepiej znaleźć na ich oficjalnych stronach.
Źródła wiedzy:
https://catholic.heritage-history.com/index.php?f=catholic_culture&h=monks&s=study-info&type=reformers&utm_source=chatgpt.com
Encyklopedia Katolicka, red. ks. M. Rusecki, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973–2022
Kodeks Prawa Kanonicznego, Kan. 573–746, dotyczący życia konsekrowanego i instytutów zakonnych.
http://www.ofm.org/
http://www.op.org/
https://www.sjweb.info/
https://www.camilliani.pl/
https://www.pijarzy.pl/
https://historia.org.pl/2015/07/11/templariusze-a-krzyzacy-porownanie-regul-zakonow-rycerskich/
https://www.wizytki.pl/
https://www.diecezja.kielce.pl/sprawozdanie-z-wizyty-biskupa-jana-piotrowskiego-w-papui-nowej-gwinei
https://misje-pallotyni.pl/
0 komentarzy